Korapsyon: Kung anong bigkas, siyang baybay

KORAPSYON: KUNG ANONG BIGKAS, SIYANG BAYBAY

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nabasa ko ang sinulat ni National Artist Virgilio S. Almario sa kanyang kolum na Filipino Ngayon sa pesbuk hinggil sa baybay ng salin sa wikang Filipino ng corruption. Tinalakay nga niya kung korupsiyon ba o korapsiyon ang tamang salin. Basahin ang kanyang sanaysay na may pamagat na KORUPSIYON O KORAPSIYON? sa kawing na: https://web.facebook.com/photo?fbid=1403137705151190&set=a.503294381802198

Pansinin. Sa dalawang nabanggit na salitâ ay kapwa may titik i sa pagitan ng titik s at y. Hindi niya binanggit ang salitang korapsyon. Palagay ko'y dahil mas akademiko ang kanyang talakay.

Sa karaniwang manunulat tulad ko, natutunan ko ang isang batas sa balarila na nagsasabing kung anong bigkas ay siyang baybay. O kung paano sinabi ay iyon ang ispeling.

Kaya sa wari ko ay walang mali sa salitang korapsyon o kaya'y kurapsyon. Di tayo tulad ng mga Inglesero na talagang mahigpit sa ispeling.

Ang salitang korapsyon ang ginamit ng mga taga-Pasig sa kanilang konsiyertong Pasig Laban sa Korapsyon noong Nobyembre 8, 2025, kung saan isa ako sa naimbitahang bumigkas ng tulâ hinggil sa nasabing napapanahong isyu.

Kaya ang salitang korapsyon ang gagamitin ko sa ipapagawa kong tarp para sa paglahok sa isang konsyerto sa Nobyembre 22, kung saan nakasulat: National Poetry Day 2025: TULA'T TULIGSA LABAN SA KORAPSYON. Planong ganapin iyon sa isang komunidad ng maralita sa Malabon. Tutulâ ako sa konsiyerto bilang sekretaryo heneral ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML).

Ang salitang iyon din ang madalas kong gamitin sa pagkathâ ng tulâ. At iyon din ang naisip kong gamitin sa isang munting aklat ng tulâ na ilalabas ko sa Disyembre 9, kasabay ng International Anti-Corruption Day. Ang nasabing libreto, na sukat ay kalahating short bond paper at nasa limampung pahina, ay may pamagat na TULA'T TULIGSA LABAN SA KORAPSYON.

Gayunman, iginagalang ko ang pagtingin ni Rio Alma (sagisag sa pagtulâ ni V. S. Almario) hinggil sa korupsiyon o korapsiyon. Si Sir Rio ay naging gurô ko sa pagtulâ sa LIRA (Linangan sa Imahen, Retorika at Anyo) nang kumuha ako ng pagsasanay rito mula Setyembre 1, 2001 hanggang grumadweyt dito noong Marso 8, 2002.

Halina't abangan ang paglulunsad ng munting aklat laban sa korapsyon sa Disyembre 9, ang pandaigdigang araw laban sa korapsyon. Inaayos lang ang lugar na paglulunsaran ng aklat.

11.12.2025

P.S. Salamat kay Ninong Dado sa litrato

Si Prof. Xiao Chua at ako

Litrato kuha sa book launching ng "1 Xiao Time, Mga Dakilang Pilipino" sa HistoEx (History to Experience) sa Gateway 2, Cubao, QC, Agosto 3, 2025.

Litrato kuha sa Bantayog ng mga Bayani, Oktubre 22, 2022, sa aktibidad na Balik-Alindog Bantayog.

SI PROF. XIAO CHUA AT AKO

Mabuti't natatandaan pa ako ng historyan na si Prof. Michael Charleston "Xiao" Chua nang makabili ako ng aklat niyang "1 Xiao Time, Mga Dakilang Pilipino" sa HistoEx (History to Experience) sa Gateway 2 sa Cubao. Natandaan niya ako dahil isinulat niya ang dedikasyon sa aking pangalan.

3 Agosto 2025

Para kay Greg Bituin,

Bayani ng kalikasan!

Xiao Chua

Nakatutuwa dahil isinulat niya roon ang "Bayani ng kalikasan!" na ibig sabihin, tanda niya na naging magkatabi kami sa upuan noong 2016 nang dumating dito sa Pilipinas si dating US Vice President Al Gore para sa tatlong araw na Climate Reality training. Dinaluhan din iyon ng aking namayapang asawang si Liberty, na di ko pa asawa noong panahong iyon. Naganap iyon sa Sofitel sa Lungsod Pasay noong Marso 14-16, 2016. Nakabili noon si Prof. Xiao ng dalawa kong aklat, ang "Sa Bawat Hakbang, Climate Walk mula Luneta hanggang Tacloban" na katipunan ng mga tula sa paglalakad mula Luneta hanggang Tacloban noong bago mag-unang anibersaryo ng super typhoon Yolanda, at ang aklat ko ng mga sanaysay na may pamagat na "Ang Mundo sa Kalan". Dalawang aklat hinggil sa kalikasan.

Kaytindi ng memorya o photographic memory ni Prof. Xiao, pagkat siyam na taon makalipas ay tanda pa niya ako kaya may mensaheng 'Bayani ng kalikasan!' Mga kataga itong ngayon ay nagsisilbing isnpirasyon ko kaya nagpapatuloy ako sa pagtataguyod ng pagprotekta sa kalikasan at pagiging aktibo sa mga organisasyong makakalikasan, tulad ng Green Convergence, SALIKA (Saniblakas ng Inang Kalikasan) at PMCJ (Philippine Movement for Climate Justice (PMCJ). Siya pa lang ang nagtaguri sa akin ng ganyan mula pa nang maging aktibo ako sa kilusang maka-kalikasan o environment movement noong 1995 dahil sa imbitasyon ni Roy Cabonegro, environmentalist na tumakbong pagka-Senador ng Halalang 2022 at 2025. Opo, makalipas ang tatlumpung taon. Maraming salamat, Prof. Xiao.

Ikalawang pagtatagpo namin ni Prof. Xiao Chua ay noong Oktubre 22, 2022 sa Bantayog ng mga Bayani kung saan maraming boluntaryo ang naglinis doon sa panawagang Balik-Alindog, Bantayog, at nabigyan ako roon ng t-shirt. Nakabili rin siya ng aklat ko ng saliksik ng mga tula at akdang Liwanag at Dilim ni Gat Emilio Jacinto, na matalik na kasama ni Gat Andres Bonifacio sa Katipunan, aklat na 101 Tula, at dalawang isyu ng pahayagang Taliba ng Maralita ng samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML).

Ikatlong pagtatagpo, ako naman ang bumili ng libro niyang "1 Xiao Time, Mga Dakilang Pilipino". Naganap iyon sa launching ng kanyang aklat sa booth ng Philippine Historical Association (PHA) sa Gateway 2, Araneta Center sa Cubao, Lungsod Quezon noong Agosto 3, 2025. Bumili rin ako roon ng kanilang mug o tasa para sa kape na may tatak na Philippine Historical Association (PHA) na siya kong ginagamit ngayon habang nagsusulat.

Mabuhay ka at maraming salamat, Prof. Xiao Chua!

Napanalunang aklat

NAPANALUNANG AKLAT

nakinig ako sa zoom nilang talakayan

hinggil sa mga aklat, mula pamantasang

Ateneo, Kagawaran ng Filipino

at sa pa-raffle nila, nanalo ng libro

ang aklat ay Poems ni Martin Villanueva

bagamat ngayon ko lang siya nakilala

di sa personal, kundi sa aklat ng tulâ

nasa Ingles, wala pang walumpung pahinâ

kanina, dumating ang kartero sa bahay

at natanggap ko na ang premyo nilang bigay

dagdag na koleksyon sa munti kong library

nakapagbabasa pa kahit super-busy

sa Ateneo, taos kong pasasalamat

sa librong itong ngayon ay binubulatlat

dedikasyong: "Hope you find something worthwhile in THIS"

ng awtor sa aklat, sa pagod ko'y nag-alis

- gregoriovbituinjr.

11.09.2025

Paksâ sa madaling araw

PAKSÂ SA MADALING ARAW

ako na'y may tulâ paggising sa madaling araw

kayrami kasing ideyang sa diwa'y nagsilitaw

samutsaring paksâ, gumagalaw, di gumagalaw:

trapik, langgam, pusà, rali, bulalakaw, bakulaw

bato, batugan, basâ, basahan, handâ, handaan

dala, dalag, dalaga, binat, binatà, ginatan

puto, puta, puti, lansa, lansangan, una, unan

talatà, taludtod, taludturan, tugmâ, tugmaan

pag-iisip, pandiwa, paglilimi, pagninilay

paglalakad ng kilo-kilometro, paglalakbay

pakikisama, pagkakaisa, paghihiwalay

saya, hagikhik, libog, nasa, dusa, dukhâ, lumbay

ga, gara, garapa, garapata, kayraming paksâ

kinawat na pondo sa flood control, tao'y binahâ

ilang minutong ulan, nagbabahâ, bumabahâ

bakit mga trapong korap ay naboto pang sadyâ

- gregoriovbituinjr.

11.06.2025

Machiavellian daw ba ang mga kurakot?

MACHIAVELLIAN DAW BA ANG MGA KURAKOT?

Machiavellian daw ba ang mga kurakot?

sa pulitika'y di dapat lalambot-lambot

leyon at soro ang liderato ng buktot

na dapat masa sa ulo'y kakamot-kamot

masang sunud-sunuran at di pumapalag

bigyan lang ng ayuda, sila na'y panatag

masa'y bubulong, di lantad kung magpahayag

mata'y pipikit kahit maraming paglabag

tulad ng mga tipikal na pulitiko

laging bilugin ang ulo ng mga tao

kahit gumawa ng krimen upang umano

sa mga ambisyong pampulitika nito

kaya nga nagnanakaw sa kaban ng bayan

iyang mga buwayang walang kabusugan

na sa galit ng masa'y walang pakialam

dahil sila'y may kamay na bakal daw naman

dapat ilantad ang gawi ng mga korap

dahil sa bansa, sila ang mga pahirap

mga trapo'y ibagsak ang dapat maganap

upang maitayo ang lipunang pangarap

- gregoriovbituinjr.

11.03.2025

* Ang taga-Florence na si Niccolo Machiavelli ang awtor ng The Discourses, at ng The Prince na political treatise hinggil sa pamumuno

Sa kagubatan ng kalunsuran

SA KAGUBATAN NG KURAKUTAN

minsan, daga'y nagtanong sa leyon:

"Ano pong suliranin n'yo ngayon

baka lang po ako'y makatulong

buti't niligtas n'yo ako noon

sa buwaya, di ako nilamon."

anang leyon sa dagang lagalag:

"Kagubatan natin ay madawag

proyekto ng tao rito'y hungkag

parang flood control, di ka panatag

pondo'y ninakaw, batas nilabag."

"Anong panglaw ng kinabukasan

ng bayang tigib ng kurakutan

animo'y tinik sa kagubatan

iyang korapsyon sa kalunsuran

umuusok hanggang kalangitan"

"Parang ahas sa gubat na ito

kayraming buwaya sa Senado

kayraming buwitre sa Kongreso

nabundat ang dinastiya't trapo

kawawa ang karaniwang tao."

napatango na lamang ang dagâ

ngayon ay kanya nang naunawà

kung bakit kayraming mga dukhâ

sa lungsod niyang tinitingalâ

pasya n'ya'y manatili sa lunggâ

- gregoriovbituinjr.

10.26.2025

Nais ko pang basahin ang 100 aklat

NAIS KO PANG BASAHIN ANG 100 AKLAT 

nais ko pang basahin ang sandaang aklat 

na pawang mga klasiko bago mamatay

mga kwento't nobelang nakapagmumulat

aklat ng mga tulang sa mundo inalay

kayrami ko nang librong pangliteratura,

pampulitika, o kaya'y pangmanggagawa,

pang-ideyolohiya dahil aktibista

at gumagawa pa ng dyaryong maralita

kung malathala ang nobelang lilikhain

na paksa ko'y iskwater sa sariling bayan 

kung nobela sa obrero'y matapos ko rin

asam ko'y mabasa't tangkilikin ng tanan

basa ng basa bago mawala sa mundo

ng pangarap kong sandaang klasikong aklat

librong isinalin sa wikang Filipino

ay, kayrami pang dapat mabasa't mabuklat

- gregoriovbituinjr.

09.19.2025

* litratong kuha sa Manila International Book Fair 2025

* maraming salamat sa kumuha ng litrato